Miękki problem

Niewątpliwie wychudzona łydka to znak rozpoznawczy dziecka ze stopą końsko-szpotawą. Jest ona doskonale widoczna u dzieci z wadą jednostronną, gdy mamy porównanie do zdrowej łydki. O mitach na ten temat rozprawiamy się w artykule poniżej.

MIĘKKI PROBLEM

Mimo, że podczas leczenia stopy końsko-szpotawej ingeruje się w położenie poszczególnych kości względem siebie, to jednak zdecydowanie problem tej wady i jej patoanatomia oscyluje wokół… tkanek miękkich. Można rzec, że stopa końsko-szpotawa to „miękki problem”. Dla przypomnienia: we wrodzonej stopie końsko-szpotawej wybrane kości ulegają przemieszczeniu względem siebie, ale rotacja kości (piętowej, sześciennej, łódkowatej i klinowatych) wokół kości skokowej jest wynikiem, a nie przyczyną tej deformacji. To jest klucz do zrozumienia problemu wady samej w sobie i jej niechirurgicznego sposobu leczenia, który jest bardzo innowacyjny, a jednocześnie stosunkowo nieskomplikowany.
Przemieszczenie się poszczególnych kości względem siebie jest spowodowane bardzo silnym ciągnięciem więzadeł, ścięgien i mięśni. Problemem nie jest budowa kości i ich układ, choć tym się właśnie objawia. Problem leży w tkankach miękkich. To one mają pewne anomalie, które powodują ruch kości stępu oraz zmianę ich kształtu – niewielką, ale jednak. Brak równowagi, który zachodzi w tkankach miękkich: więzadła, ścięgna, torebki stawowe, mięśnie, należy do ważniejszych aspektów patologicznej budowy stopy końsko-szpotawej, powodując charakterystyczne dla wady deformacje, które utrwalają się w czasie życia płodowego, a to skutkuje ostatecznie zmianą kształtu poszczególnych kości. Miękkie struktury od wewnętrznej części stopy ulegają skróceniu, te od strony zewnętrznej – rozciągnięciu. Na skutek tych nierównych sił oddziałujących na stopę, ustawia się ona się w inwersji, co powoduje, że pięta staje się szpotawa. Poprzez skrócenie podeszwowych partii mięśniowych oraz przyśrodkowych następuje przywiedzenie przodostopia – kość piętowa blokuje się pod kością skokową, a pozostałe kości, niczym połączone ze sobą koraliki – przesuwają się. Zbyt krótkie ścięgno Achillesa ustawia stopę w zgięciu podeszwowym. W ten sposób rozwija się trój-płaszczyznowa deformacja, ponieważ zmiana położenia jednej z kości stępu ma wpływ na położenie kolejnych.O niepoprawnej anatomii stopy końsko-szpotawej poczytacie w artykule o PATOANATOMII STOPY KOŃSKO-SZPOTAWEJ.

CIENKA ŁYDKA

Przyglądając się dziecku z wrodzoną stopą końsko-szpotawą, zauważa się zdecydowane wyszczuplenie łydki. Jest to idealnie widoczne u dzieci, których wada dotyka tylko jednej stopy (i adekwatnie do tego – również łydki). Aczkolwiek nawet u dzieci z wadą obustronną widać, że łydki są zdecydowanie szczuplejsze w stosunku do „standardowych” dziecięcych łydek. Dlaczego tak się dzieje?Stopę końsko-szpotawą oraz łydkę po stronie wady charakteryzuje atrofia mięśniowa, czyli zdecydowane zmniejszenie objętości lub wręcz zanik niektórych mięśni i włókien mięśniowych oraz zwłóknienie (przerost tkanki łącznej o regularnej i zwartej strukturze, której jest więcej aniżeli tkanki mięśniowej).

Atrofia mięśniowa w stopie końsko-szpotawej dotyczy szczególnie mięśni tylnych oraz przyśrodkowych łydki. Brzuśćce mięśnia trójgłowego łydki oraz mięśnia piszczelowego tylnego są zwłókniałe, mają mniejszą objętość (wynosi ona 90% objętości zdrowej łydki), są krótsze i mniejsze, za to ich ścięgna są dłuższe niż w adekwatnym, ale zdrowym mięśniu. Ubytki oraz zmniejszenie mięśni dotyczy tylnej oraz środkowej części łydki i stopy – zewnętrzna i przednia część łydki i stopy jest całkiem normalna. W dotkniętej wadą stopie i łydce realnie jest mniej mięśnia, ale więcej tkanki tłuszczowej, która jest grubsza i jest obecna pod powięzią, w przestrzeniach śródmiąższowych mięśni. Niektóre ścięgna oraz mięśnie czy więzadła są nieznacznie przesunięte w stronę przyśrodkową, np. mięsień piszczelowy tylny, prostownik długi palców czy prostownik długi palucha.

DEFICYT

Jakby patologicznych zmian w mięśniach było mało, to dorzucimy jeszcze jeden: w budowie mięśni łydki (i stopy) dziecka ze stopą końsko-szpotawą występuje deficyt włókien mięśniowych typu II (szybkokurczliwych). Panuje tam swoista dominacja włókien mięśniowych typu I – są to włókna wolnokurczliwe, które z założenia są bardziej wytrzymałe, ale i słabsze. Oznacza to, że mogą pracować długo, ale ich moc jest mała. Dzieci rodzą się z deficytem włókien mięśniowych typu II i deficyt ten pozostaje stały podczas rozwoju i jest niezależny od wieku.

O „MITOLOGII” SŁÓW KILKA

„DZIECKO MA CHUDSZĄ ŁYDKĘ PRZEZ GIPS I LECZENIE”

Ten MIT jest niesamowicie często przekazywany szczególnie przez… fizjoterapeutów. Obalamy go. Atrofia mięśniowa jest pierwotną patologią, która ujawnia się już we wczesnych etapach rozwoju płodowego dziecka i jest już obecna u noworodków PRZED jakimkolwiek leczeniem. Jest to więc wrodzona anomalia, która nie może być wynikiem ułożenia stopy i nogi wewnątrz macicy ani nie jest spowodowana leczeniem, czyli gipsowaniem. Istnieje hipoteza, że atrofia mięśniowa może być związana z genami TBX4 oraz PITX1, które odpowiadają za atrofię mięśni u myszy dokładnie w tych samych częściach stopy i nogi, co u człowieka. Możecie poczytać więcej o tych odkryciach w naszym artykule o GENETYCE tej wady. Ponad 80% dzieci z wrodzoną stopą końsko-szpotawą ma słabo wykształconą tętnicę piszczelową przednią, jednak nawet w takich okolicznościach cały układ krwionośny rozwija się poprawnie. Żyły i tętnice oraz liczne naczynia włosowate zasilają zwłókniałe mięśnie w tlen, co pozwala na ich pracę oraz utrzymanie kończyny w dobrej kondycji wiele lat.

„TO SIĘ ROZCIĄGNIE!”

To kolejny MIT sprzedawany przez fizjoterapeutów (i czasem lekarzy) w stosunku do skróconej stopy z wadą. Jej skrócenie związane jest z deficytami i naturalnymi skróceniami poszczególnych partii mięśni, ścięgien i więzadeł. Anomalie te rozwijają się we wczesnych etapach życia płodowego (jak już napisaliśmy). Nie ma szansy, by masując stopę, stosując taśmy i inne manipulacje, stopę wydłużyć. Co więcej: nieumiejętnymi technikami (a widzimy ich dużo) tej stopie można…zaszkodzić. Dzieje się tak dlatego, że jej budowa jest inna niż zdrowej stopy i ta inność leży w strukturze.

ZDOLNE I WYDOLNE

Pomimo ilościowych różnic w mięśniach, badania mięśni (nerwów, naczyń krwionośnych) pokazują, że muskulatura nogi z defektem rozwija się normalnie i jest całkiem wydolna i zdolna do wielu aktywności. Często osoby z wadą zostają maratończykami, łyżwiarzami. W Polsce wadą obdarzony jest lekkoatleta i paraolimpijczyk – Maciej Lepiato

NIE MARTW SIĘ!

Mniejsza stopa (która jest wynikiem deficytów i atrofii) oraz szczuplejsza łydka zostaną z dzieckiem na zawsze. Szacuje się, że stopa końsko-szpotawa jest o ok. 5% krótsza (podczas stania) niż zdrowa stopa. Różnica ta często wynosi od 1 do 1,5 cm. Różnica może się drastycznie zwiększyć, gdy stopa poddana zostanie konkretnemu typowi operacji, niezmiernie często wykonywanych w Polsce, a o którym to typie napiszemy niebawem. Bądźcie cierpliwi!