HISTORYCZNE RÓŻNICE

Trudno nie zgodzić się z powyższym stwierdzeniem mistrza. Da Vinci jako wnikliwy obserwator i dociekliwy badacz zauważył to, nad czym my często się już nie zastanawiamy.
Stopa to organ występujący wyłącznie u naczelnych, jednakże tylko u człowieka stopa ma tak specyficzną budowę, która pozwala mu na chodzenie nieustanie w pozycji wyprostowanej i obunóż bez konieczności przyjmowania pozycji czworacznej. Zmiana trybu życia człowieka, warunki w jakich mieszkał i prace jakie wykonywał, wymogły ewolucję na stopie, z której efektów korzystamy dziś, ponieważ to pozycja wyprostowana wpłynęła na dzisiejszy kształt stopy.
W przeciwieństwie do małpokształtnych naczelnych, człowieka stopa nie posiada już przeciwstawnego dużego palca, który jest pomocą podczas poruszania się w konarach drzew (stopa u małpokształtnych ma analogiczny układ co ręka – jest zdolna do chwytania). Redukcja przeciwstawnego palca na rzecz wydłużenia pierwszej kości śródstopia spowodowała, że człowiek może swobodnie i stabilnie stać oraz chodzić wyprostowany.

ANATOMIA

Stopa to dolna część kończyny dolnej usytuowana tuż pod kostką boczną i kostką przyśrodkową (dystalnie, obwodowo).
Podstawą jej budowy i działania jest:

• co najmniej 26 kości (1/4 kości naszego ciała mieści się w stopie) – ponieważ może ich być więcej (kości dodatkowe)
• co najmniej 33 stawów – ponieważ gdy kości jest więcej, więcej jest także stawów
• co najmniej  107 ścięgien i więzadeł i mięśni

Wszystkie powyższe elementy budowy umieszczone są w jednej stopie, która jest jednak dość niewielka pod względem powierzchni. To czyni jej budowę bardzo skomplikowaną. Można rzec, że jest to jedna z najbardziej zaawansowanych struktur narządu ruchu człowieka.
Powierzchnię stopy pokrywa skóra, w której znajdują się gruczoły potowe (brak jest gruczołów łojowych) oraz liczne zakończenia nerwowe (w samej podeszwie stopy jest ich ponad 200 000) i drobne naczynia krwionośne. Końce palców ochraniają keratynowe paznokcie zabezpieczając je przed okaleczeniem.

TRÓJKĄT

Patrząc od strony podeszwy, prawidłowo ukształtowana stopa ma kształt trójkąta: jest szeroka w palcach i wąska w pięcie. Taki kształt stóp długo zachowują dzieci, dopóki nie zaczną nosić złego obuwia.
Patrząc na stopę, stopa dotyka podłoża guzem kości piętowej oraz głowami II, III i IV kości śródstopia. Oznacza to, że pojęcie poprzecznego łuku na tej wysokości stopy nie ma racji bytu. Patrząc z tej samej perspektywy, czyli w płaszczyźnie czołowej, przesuwając się w stronę pięty, na wysokości kości klinowatych oraz kości sześciennej znajduje się sklepienie, tzw. łuk poprzeczny.
Patrząc na stopę z boku – od środkowej strony stopy tworzy się łuk podłużny przyśrodkowy  i przebiega on od guza kości piętowej przez kość skokową, kość łódkowatą, kości klinowate i trzy promienie przyśrodkowe (promień tworzy zestaw: kość śródstopia z paliczkami), czyli 3 kości śródstopia z adekwatnymi paliczkami im paliczkami. Od strony zewnętrznej – tworzy się łuk podłużny boczny przebiegający od kości piętowej przez kość sześcienną i dwa promienie zewnętrzne (IV i V).
Taka „trójkątna” budowa stopy umożliwia nie tylko stabilne stanie, ale również przenoszenie dużych obciążeń oraz amortyzację wstrząsów w czasie chodzenia, biegania oraz innych aktywności.

ZDECYDOWANE RÓŻNICE

W tym miejscu wskazane jest zrobienie pewnego rozgraniczenia jeśli chodzi o rozwój stopy i jej anatomię: stopa dziecka vs stopa dorosłego człowieka. Jest to bardzo istotne rozróżnienie, bowiem stopa dziecka różni się od stopy dorosłej osoby. Różnice te nie polegają jedynie na wyglądzie zewnętrznym (co jest oczywiste), ale przede wszystkim na jej wewnętrznej budowie. Stopa dziecka nie jest miniaturką stopy dorosłego.
Stopa malucha jest szersza w palcach, węższa w pięcie, ponieważ jeszcze nie jest kształtowana przez złe buty, masę i aktywność (a raczej jej brak).
Wewnątrz stopy jest wiele struktur chrzęstnych, ponieważ kości nie ossyfikują (ukostniają się) się szybko i równomiernie. Kości są w większości chrzęstne (zbudowane z tkanki chrzęstnej), a co za tym idzie, są bardzo miękkie i delikatne, podatne na deformacje i są w stanie dostosować się do wielu nieprzychylnych im kształtów (np. za małe buty). Nie rosną one też równomiernie, a proces ich ossyfikacji trwa paręnaście lat. Tę nierównomierność można zauważyć na przykładzie butów, gdy stopa szybko „przeskakuje” rozmiary butów: załóżmy rozmiar 24 po dwóch miesiącach użytkowania jest już za mały, za to dziecko „wskakuje” w rozmiar 26 a nie w 25.

Ścięgna i więzadła często mają również większą zawartość kolagenu: są bardzo elastyczne i plastyczne, ich możliwości adaptacyjne do warunków są bardzo duże, a zakres ruchu w stawach jest też większy aniżeli u dorosłego człowieka z ukształtowaną już stopą. Również ścięgna i więzadła są słabe i jednocześnie podatne na uszkodzenia.

Łuk podłużny przyśrodkowy i cała podeszwa stopy wypełniona jest grubą warstwą tkanki tłuszczowej. Wydaje się wtedy, że dziecko nie ma sklepienia podłużnego, ponieważ stawia całą stopę na podłożu. Wielu rodziców doszukuje się płaskostopia u swoich dzieci, co jest bezpodstawne. Gruba warstwa tkanki tłuszczowej działa też jak świetny izolator: mimo, że dzieci biegają na boso po różnych powierzchniach i pozornie stopa wydaje się „lodowata”, w rzeczywistości tak nie jest, ponieważ przed przemarznięciem chroni ją właśnie ta „poduszeczka tłuszczowa”.

FORMACJA DŁUGOTERMINOWA

Od okresu prenatalnego stopa dziecka przechodzi szereg niesamowitych zmian, by móc w ostateczności spełniać swoje funkcje. Są one najbardziej widoczne do piątego roku życia, ale oczywiście piąty rok życia nie jest końcem transformacji, ponieważ nabiera ona właściwych sobie kształtów oraz cech jeszcze bardzo długo. Kości kształtują się i twardnieją, ścięgna, więzadła i mięśnie się wzmacniają, a tkanka tłuszczowa łuku wewnętrznego i podeszwy zanika. Generalnie ludzka stopa ukształtowana jest już w okolicy 12-14 urodzin, ale ostatecznie „dokończona” jest w granicach 17-18 roku życia. Warto nie przeszkadzać stopom w ich rozwoju – są filarem naszego ciała.

Świadomie anatomia stopy omówiona zostanie na przykładzie szkieletu stopy dorosłego człowieka. Jest to związane z tym, że stopa taka jest już dobrze ukształtowana: wszystkie kości są „dokończone” jeśli chodzi o ich kształt i są mocne i twarde. Ścięgna, więzadła oraz mięśnie są dobrze ukształtowane.

Tradycyjny podział dzieli stopę na 3 części:

Tyłostopie i śródstopie tworzą stęp i na omówieniu tego kompleksu skoncentruje się ten dział, ponieważ jest on bezpośrednio związany z wadą – stopą końsko-szpotawą.

MULTIFUNKCYJNOŚĆ

Stopa to jeden z narządów, które odgrywają kluczowe funkcje, ułatwiając nam życie i funkcjonowanie.

ZADBAJ!

Od stopy zaczyna się cała poprawna postawa ciała. Konieczne jest dobre zadbanie o ten narząd ruchu, by uniknąć komplikacji w przyszłości, z których być może nie zdajesz sobie sprawy teraz. Wiele problemów ortopedycznych dzieci związanych jest z nieprawidłowym kształtowaniem stopy: złe buty, zbyt duża masa ciała, brak aktywności, usilne wspomaganie rozwoju poprzez brak (lub ograniczenie) leżenia na brzuchu, sadzanie, stawianie dziecka przy meblach, gdy nie jest na to gotowe, prowadzanie go „za rączki” oraz ułatwianie mu funkcjonowania w wielu aspektach: leżaczki, bujaczki, chodziki, miękkie maty, podawanie zabawek. Takie „wspomaganie” nie przynosi zamierzonych efektów. Dziecko musi SAMO nauczyć się korzystać ze swoich stóp, bo każdy etap rozwoju jest mu potrzebny, by jego małe stopki były silne i zdrowe.

Natura nas mądrze zaprojektowała – nie przeszkadzaj jej, a poradzi sobie!