„MACHINA O MISTRZOWSKIEJ KONSTRUKCJI”

By zrozumieć ruchy zachodzące w stopie, należy najpierw zapoznać się z jej niezwykłą budową w części w artykule o ANATOMII. Niewątpliwie ułatwi Ci to zrozumienie tej konstrukcji.

Dzięki stopom możesz stać, chodzić, biegać, skakać, zjeżdżać na nartach i pływać oraz wykonywać jeszcze wiele innych aktywności. Dotykasz nimi podłoża, czując zarysy i faktury. To wszystko możliwe jest dzięki 26 kościom łączącym się w 33 stawach wzmocnionych ponad 107 ścięgnami i więzadłami, które w ruch wprawione są przez liczne mięśnie współpracujące ze sobą w niezwykłej harmonii, by dostosować się do zaistniałych sytuacji. Inaczej stopa zachowa się, gdy będziesz próbować iść po lodowej tafli, a inaczej, gdy będziesz biegać za piłką po tępej nawierzchni boiska do tenisa. Jak będziesz skakać – ona się dostosuje i jak będziesz zjeżdżać na nartach lub jeździć na łyżwach – ona też inaczej będzie pracować. Niezależnie od tego, co robisz i jakie aktywności przejawiasz, wszystkie one możliwe są dzięki ruchomości, jaka występuje pomiędzy kośćmi – w stawach połączonych więzadłami lub ścięgnami, chronionych przez torebki stawowe i mazie, wprawiane w ruch siłą poszczególnych mięśni.

RUCH – RUCHOMOŚĆ I GONIOMETR

Mięśnie, kurcząc się i rozkurczając, poprzez ścięgna poruszają kością (lub kośćmi), która połączona więzadłami z inną kością wprawia ją w ruch. Oczywiście jest to bardzo duże uproszczenie. Ruch jest procesem o wiele bardziej skomplikowanym, jednak na podstawie tego uproszczenia, można określić, że współdziałanie wszystkich struktur to swoiste naczynie połączone: wprawienie w ruch jednego powoduje ruch w kolejnym. Stopę cechuje ruchomość. Ruchomość to nic innego jak zdolność wykonywania ruchu. Jak duży może być to ruch określa zakres ruchu w stawie.

ZAKRES RUCHU (ang. ROM – Range of Motion)

to pomiar ruchu wokół określonego stawu. Każdy staw może się ruszać w określonych kierunkach. Zakres tego ruchu wyrażony jest w stopniach. Wartości zakresu ruchu dla poszczególnych połączeń różnią się nieznacznie w zależności od indywidualnych predyspozycji, wieku, płci. Generalnie wraz z wiekiem zakres ruchu w stawach maleje.
Czym mierzy się zakres ruchu?
Standardowym urządzeniem do pomiaru zakresu ruchu jest goniometr. Zbudowany jest on z dwóch ramion oraz podziałki 0-360 stopni. Jedno ramię jest stałe i pokazuje wartość 0 stopni, drugie jest ruchome.

Rekonstrukcja ruchu w systemach trójwymiarowego rejestrowania polega na odtworzeniu orientacji przestrzennej ruchu ciała. Jest to równoznaczne ze znalezieniem obrotów dla każdej z kości na podstawie danych pobieranych ze specjalnych markerów. Technologią tą od początku interesuje się medycyna. Można ja bowiem wykorzystać do diagnostyki schorzeń, planowania leczenia oraz śledzenia, jakie postępy to leczenie przynosi. Dzięki zarejestrowanym obrazom można wyznaczyć trajektorie ruchu części ciała pacjenta, porównać owe tory ruchu z przyjętymi normami i stwierdzić, czy występują ewentualne odchylenia od normy. To pozawala na lepszy opracowanie planu leczenia lub usprawniania.

Ponieważ ruch zachodzi w stawach, wszelkie miękkie struktury biorące w nim udział mogą być zarówno pomocą jak i ograniczeniem, powodując zmniejszenie zakresu ruchu lub całkowicie blokując ruchomość.
We wrodzonej stopie końsko-szpotawej następuje silne ograniczenie ruchomości (zakres ruchu jest niewielki lub go nie ma) ze względu na defekt tkanek miękkich, które to z kolei powodują problemy z ustawieniem kości względem siebie.
Wada dotyczy struktur miękkich: więzadeł, ścięgien, mięśni. W nich pojawia się szereg nieprawidłowości, powodując ich patologię: skrócenie, zwapnienie, zwłóknienie, co bezpośrednio przekłada się na struktury kostne, poprzesuwane względem siebie i nieznacznie zdeformowane. Siła ciągnięcia tkanek miękkich jest tak duża, że przesuwa niektóre kości względem siebie w określonych kierunkach.

RUCHY W STAWIE SKOKOWYM

Generalnie staw, jak już wiesz, to połączenie dwóch kości ze sobą poprzez system więzadeł. Staw skokowy to złożona struktura, składająca się z wielu kości wraz z odpowiadającymi jej tkankami miękkimi.

Staw skokowy dzieli się na:

• górny staw skokowy (ang. ankle joint) inaczej zwany stawem skokowo-goleniowym (potocznie: kostka);
• dolny staw skokowy inaczej zwany stawem skokowo-piętowo-łódkowym to staw złożony, jednoosiowy, obrotowy.

GÓRNY STAW SKOKOWY

Górny staw skokowy (ang. ankles mortise) inaczej zwany jest stawem skokowo-goleniowym, a potocznie kostką. Zbudowany jest z zakończeń kości piszczelowej i strzałkowej oraz górnej części kości skokowej.
Jest to typowy staw zawiasowy: kość skokowa częściowo umieszczona jest w widełkach stworzonych przez dolną część kości piszczelowej i strzałkowej.

Górny staw skokowy umożliwia RUCH STOPĄ DO GÓRY (ZGIĘCIE GRZBIETOWE) lub NA DÓŁ (ZGIĘCIE PODESZWOWE).
Przy zablokowaniu stopy na podłożu staw umożliwia natomiast pochylenie goleni do przodu i do tyłu. Zakres tych ruchów zależny jest od wielu rzeczy: wytrenowania stopy, wieku, zawartości kolagenu w miękkich strukturach okalających kości.

ROLA ŚCIĘGNA ACHILLESA W RUCHU ZGIĘCIA GRZBIETOWEGO I PODESZWOWEGO

Ścięgno Achillesa, które nie jest bezpośrednio związane ze stawem skokowym górnym, również ma swój udział w ruchu zgięcia grzbietowego i podeszwowego: jego elastyczność wpływa na zakres wykonywanego ruchu. Oznacza to, że jeśli ścięgno Achillesa jest prawidłowe i elastyczne, nie ogranicza ruchu stopy do góry i na dół. Niestety u dzieci z wrodzoną stopą końsko-szpotawą ścięgno Achillesa jest grube, skrócone, mało elastyczne, co sprawia, że uzyskanie zgięcia grzbietowego raczej jest niemożliwe. Stopa jest przez to utrzymana w silnym zgięciu podeszwowym. Rozwiązaniem tego problemu jest przezskórna tenotomia ścięgna Achillesa.

DOLNY STAW SKOKOWY

Dolny staw skokowy (ang. ankle joint) to inaczej staw skokowo-piętowo-łódkowy i jest to połączenie złożone, jednoosiowe i obrotowe.
Anatomicznie można wyróżnić 2 odrębne stawy ze względu na oddzielające je więzadło skokowo-piętowe:

• staw skokowy przedni
• staw skokowy tylny

Funkcjonalnie jest to jeden staw skokowy dolny. Poprzez swoją zaawansowaną budowę, staw skokowy dolny umożliwia wszelkie ruchy obrotowe i skrętne stopy. Układ tych dwóch stawów: górnego i dolnego osiąga funkcjonalne możliwości (swobodę ruchów) stawu kulistego, choć w rzeczywistości nim nie jest.

STAW SKOKOWY TYLNY (skokowo-piętowy, ang. subtalar joint)

Przebiega miedzy górną powierzchnią kości piętowej, a dolną powierzchnią kości skokowej. Głównym więzadłem stawu jest więzadło skokowo-piętowe międzykostne.

W stawie tym zachodzą dwa ruchy:

Również ten staw umożliwia różne „warianty” ustawienia pięty względem podłoża, gdy stoimy, czyli wtedy gdy pięta jest zafiksowana (zablokowana) i dociążona.
Mowa tu o trzech jej położeniach względem podłużnej osi stopy czyli osi biegnącej równolegle do podłoża.

STAW SKOKOWY PRZEDNI (skokowo-łódkowy)

Przebiega pomiędzy przednią częścią (głową) kości skokowej, a wklęsłą powierzchnią kości łódkowatej.

Umożliwia wykonanie ruchów skrętnych:

Wszystko wydaje się stosunkowo proste, gdyby nie fakt, że stopa ma zdolności ruchowe dużo większe. Są to ruchy sprzężone. Oznacza to, że ruch jednej kości wprawia w ruch kolejne dzięki systemowi więzadeł, ścięgien i mięśni. I w taki oto sposób stopa może wykonywać ruchy w trzech płaszczyznach, z czego najprawdopodobniej nie zdajesz sobie sprawy.
Chód jest pierwszym etapem, w którym objawiają się trójpłaszczyznowe ruchy stopy. Gdyby nagrać Twój chód i spowolnić nagranie, odtwarzając je niemalże klatka po klatce okaże się, że Twój chód składa się z wielu etapów i każdy z nich jest potrzebny.

ZABLOKOWANE RUCHY

Stopa końsko-szpotawa jest trójpłaszczyznową deformacją, w której:

•  kość piętowa jest w inwersji, szpotawości oraz w zgięciu podeszwowym (krótkie ścięgno Achillesa)
•  kość skokowa jest skierowana w stronę środka – przywiedziona oraz w zgięciu podeszwowym, co sprawia, że zostaje zablokowana pod nią kość piętowa
• powstaje bardzo silna supinacja z dużym wydrążeniem i nie byłoby w tym nic dziwnego – supinacja jest przecież naturalną częścią aktywności stopy – gdyby nie fakt, że supinacja jest tu zjawiskiem stałym i stabilnym, uniemożliwiającym jakikolwiek inny ruch, skutecznie uniemożliwiając ogólną ruchomość stopy.

Zablokowanie głowy kości skokowej i odwodzenie przodu stopy w supinacji (czyli pierwotnym ustawieniu) bez dotykania pięty powoduje uwolnienie zakleszczonej kości piętowej i niemożność pogłębienia wydrążenia stopy. Gdy stopa osiągnie swoje prawidłowe stosunki anatomiczne i czynnościowe, skrócone ścięgno Achillesa zostaje poddane tenotomii, która znosi ostatni komponent wady – końskie ustawienie kości piętowej (czyli silne jej zgięcie podeszwowe spowodowane za krótkim ścięgnem Achillesa).