Rodzice dzieci urodzonych ze stopą końsko-szpotawą mogą być pewni, że ich dziecko, gdy leczone jest przez ekspertów, będzie miało normalnie wyglądające stopy z ich normalnymi funkcjami i przeznaczeniem. Dobrze leczone stopy końsko-szpotawe nie są okaleczone i są w pełni kompatybilne z normalnym, aktywnym trybem życia.
DEFINICJA
Wrodzona stopa końsko-szpotawa (łac. congenitus talipes equinovarus (CTEV) lub łac. pes equinovarus (PEV) lub ang. clubfoot) to najczęściej występująca wada wrodzona narządu ruchu u dzieci, charakteryzująca się złożoną deformacją stopy.
Nie jest ona zniekształceniem zarodkowym, a rozwojowym (malformacja). Prawidłowo rozwijająca się stopa „zamienia się” w końsko-szpotawą dopiero w drugim trymestrze ciąży, nie zaś tuż po zapłodnieniu, we wczesnym etapie zarodkowym, gdy wykształcają się narządy (organogeneza). We wrodzonej stopie końsko-szpotawej wykształcone są poprawnie wszelkie struktury wewnątrz stopy (podobnie jak w zdrowej stopie), jednak w pewnym momencie zaczyna ona nabywać właściwych stopie końsko-szpotawej cech z jakiegoś nieznanego powodu.
„Wrodzona’ oznacza, że w chwili porodu wada jest już w pełni obecna i łatwa do zaobserwowania. Oznacza to także, że wada powstała w okresie płodowym i nie jest wynikiem ingerencji człowieka w chwili porodu lub bezpośrednio po nim.
SKĄD NAZWA „KOŃSKO-SZPOTAWA”?
W języku polskim nazwa „stopa końsko-szpotawa” jest dosłownym tłumaczeniem łacińskiej nazwy „pes equinovarus”. Łaciński przymiotnik equīnus (equīna, equīnum) jest związany z rzeczownikiem equus (equī), który oznacza „koń”, zaś „varus” oznacza szpotawość.
Kość piętowa i kość skokowa w tylnej nodze konia są umiejscowione bardzo wysoko w stosunku do kości śródstopia i przodostopia. Analogiczną budowę wykazuje stopa końsko-szpotawa, w której kość piętowa, przez skrócenie ścięgna Achillesa, przemieszcza się do góry, nadając jej bardzo podobne ustawienie. Kopyto konia jest odpowiednikiem palców u człowieka. Tak, jak koń stoi na kopycie, a pięta jest bardzo wysoko, tak i dziecko z tą wadą stopy stoi podobnie: na palcach, a pięta jest wysoko i nie dotyka podłoża wcale.
SKĄD NAZWA „CLUBFOOT”?
Stopa końsko-szpotawa swym wyglądem do złudzenia przypomina zakończenie kija do golfa. Tak powstał angielski termin określający tę właśnie wadę: clubfoot (ang. [golf] club– kij do golfa, ang. foot – stopa). W języku czeskim oraz słowackim funkcjonuje nazwa „golfová noha”, której dosłownym polskim tłumaczeniem byłaby nazwa „stopa golfowa”.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE
Stopa końsko-szpotawa to wynik kilku nakładających się komponentów. Dopiero ich wspólne wystąpienie świadczy o poprawnym rozpoznaniu wady.
Niepoprawna ANATOMIA STOPY KOŃSKO-SZPOTAWEJ, która strukturalnie jest zaawansowana, swój wyraz znajduje w zewnętrznym, bardzo specyficznym wyglądzie stopy, której 4 główne cechy określa akronim CAVE:
C
cavus – nadmierne wydrążenie łuku podłużnego stopy
A
adductus – przywiedzenie stopy
V
varus – szpotawość kości piętowej
E
equinus – końskie ustawienie kości piętowej
nadmierne wydrążenie łuku podłużnego stopy
CAVUS – nadmierne wydrążenie łuku podłużnego stopy.
Przyśrodkowy brzeg stopy jest nazbyt uniesiony wskutek silnego działania ciągnących ścięgien, które w ten sposób ustawiają kości śródstopia w zgięciu podeszwowym (szczególnie pierwszą kość śródstopia). Wygląda to tak, jakby stopa była „złamana” w połowie.
przywiedzenie
ADDUCTUS – przywiedzenie.
Skrócone ścięgna i więzadła od środkowej strony oraz osłabione mięśnie tylnej i zewnętrznej części stopy i łydki kierują ją do wewnątrz.
szpotawe ustawienie pięty
VARUS – szpotawość.
Kość piętowa kieruje się do wewnątrz, dzięki czemu stopa opiera się na swoim zewnętrznym brzegu. Takie położenie kości piętowej prowadzi do nadmiernej inwersji kości piętowej, co objawiać się może niemalże odwróceniem podeszwy stopy ku górze.
ustawienie końskie
EQUINUS – ustawienie końskie.
Jest to najpoważniejsza cecha tej wady.
Zbyt krótkie ścięgno Achillesa powoduje, że kość piętowa się unosi i wisi nad podłożem, a stopa jest ustawiona tak, jakby stała na palcach (zgięcie podeszwowe).
wyszczuplenie łydki
WYSZCZUPLENIE ŁYDKI – atrofia mięśniowa wybranych partii mięśniowych w łydce.
Znaczące zmniejszenie objętości tkanek mięśni w łydce po stronie stopy z wadą powoduje widoczne wyszczuplenie podudzia. Atrofia mięśniowa dotyczy szczególnie mięśni tylnych oraz przyśrodkowych łydki. Mięsień trójgłowy łydki oraz mięsień piszczelowy tylny są zwłókniałe (nadmierna ilość tkanki łącznej w stosunku do mięśniowej), są krótsze i mniejsze, mają mniejszą objętość. Różnica w wielkości i objętości łydek najbardziej zauważalna jest u dzieci z wadą jednostronną.
KLASYFIKACJA
Stopy końsko-szpotawe można klasyfikować pod wieloma kątami, w zależności co chcemy wziąć pod uwagę w ich klasyfikacji.
Jeśli skupimy się na zakresie ruchu stopy i jej budowanie morfologicznej możemy wyróżnić STOPĘ KOŃSKO-SZPOTAWĄ UŁOŻENIOWĄ (inaczej posturalną/ habitualną), która jest całkowicie idiopatycznym wariantem zniekształcenia, cechującym się pełnym zakresem ruchu i brakiem zmian anatomicznych oraz stopę końsko-szpotawą strukturalną, zwaną czasem „true clubfoot”, czyli prawdziwą stopą końsko-szpotawą, ponieważ posiada ona wszelkie strukturalne zmiany w tkankach miękkich oraz kościach i ich układzie, jaki i biomechanice stopy i łydki.
Można także klasyfikować stopę końsko-szpotawą pod kątem zaawansowania deformacji, jej sztywności i korektywności, używając do tego 4-stopniowej skali Dimeglio lub 6-stopniowej skali Piraniego.
Stopy końsko-szpotawe możemy klasyfikować także pod kątem etiologii, czyli potencjalnej przyczyny jej powstania. Potencjalnej, ponieważ istnieje wiele hipotez dotyczących jej pochodzenia, a żadna z nich nie jest jak do tej pory ostatecznie potwierdzona. I tak oto mamy:
IZOLOWANA/ IDOPATYCZNA – czyli „o nieznanej przyczynie”.
Dziecko z tym typem zniekształcenia nie ma innych wad ani chorób – wada stopy nie jest wynikiem innego zespołu chorobowego. Dziecko jest w pełni zdrowe, ma „jedynie” stopę końsko-szpotawą. Odmianą tego typu jest wspomniana wcześniej stopa ułożeniowa.
SYNDROMICZNA – wada wiąże się z mutacjami genetycznymi, które prowadzą do wad wrodzonych. Zatem jest ona wynikiem innego syndromu. Taka stopa często występuje w zestawieniu z sekwencją, np. sekwencją Pierre-Robin, kompleksem, np. dysplazją diastroficzną czy artrogrypozą (łac. multiplex congenita), zespołem, np. zespołem Möbiusa, zespołem Larsena, zespołem Beckwitha-Wiedemanna itp.
NEUROGENNA – wada wiąże się z innymi wadami wrodzonymi o podłożu neurologicznym, np. dziecięce porażenie mózgowe (łac. paralysis cerebralis infantium, ang. cerebral palsy), rozszczep kręgosłupa wraz z jego odmianami (łac. spina bifida), zakotwiczenie rdzenia kręgowego czy inne rodzaje paraliżu. Taka stopa często jest trudniejsza w leczeniu ze względu na neurologiczne powiązania, których kierunek bywa trudny do przewidzenia.
TERATOGENNA – wada występuje jako część zaburzeń powstałych w czasie trwania ciąży, np. w wyniku brania narkotyków (np. amfetaminy), leków lub palenia papierosów.
Pod kątem wizualnym możemy stopy podzielić na typowe, czyli posiadające standardowe swoje cechy opisane wyżej (CAVE) oraz nietypowe, które w swoim wyglądzie mają dodatkowe elementy, dobrze widoczne, np. stopa atypowa lub stopa złożona.
Stopa atypowa (ang. atypical clubfoot) i stopa złożona (ang. complex clubfoot) to dość szczególne rodzaje deformacji końsko-szpotawej. Niestety nazwy stopa atypowa i złożona stosowane są zamiennie, co prowadzi do wielu nieporozumień w rozróżnieniu tych dwóch typów stóp końsko-szpotawych.
Oprócz standardowych cech (CAVE), o których już wiesz, mają dodatkowe atrybuty: charakterystyczną głęboką bruzdę nad piętą i na podeszwie stopy, duży palec jest w tzw. hiper-przeproście, a pozostałe palce mogą być w zięciu podeszwowym i w stopie atypowej zazwyczaj słabo reagują na stymulację, stopa jest w bardzo silnym zgięciu podeszwowym i takim samym ustawieniu końskim. Pierwszym czynnikiem różnicującym obie te stopy jest czas ich powstania: stopę atypową można rozpoznać od razu po urodzeniu, przed jakimkolwiek leczeniem, natomiast stopa złożona jest wynikiem złej techniki gipsowania z dodatkiem komplikacji w czasie noszenia gipsu: częstego zsuwania się opatrunków gipsowych, pozostawiania zsuniętych gipsów na nodze, obrzęku, odkształceń, gdy np. pięta jest całkowicie spłaszczona przez źle założony gips. Stopa atypowa występuje stosunkowo rzadko (u poniżej 5% dzieci z wrodzoną stopą końsko-szpotawą), częściej występuje stopa złożona.
Stopa atypowa występuje zazwyczaj jako wariant o podstawie neurologicznej. Pacjenci z tym zniekształceniem mają często słabe lub wręcz nieobecne aktywne zgięcie grzbietowe palców podczas ich stymulacji jak i niewielkie zgięcie grzbietowe stopy, a także znacznie osłabioną ewersję. Wiąże się to z deficytami neurologicznymi i/lub motorycznymi. Stopa złożona zaś może powstać ze wszystkich wyżej wymienionych. STOPIE ATYPOWEJ i ZŁOŻONEJ poświęcony jest osobny artykuł, podobnie jak ich LECZENIU, ponieważ są to bardzo specyficzne zniekształcenia stopy.
DOBRZE WIEDZIEĆ
ŹRÓDŁA MEDYCZNE
- Ponseti I.V.: „Congenital Clubfoot. Fundamentals of treatment.” (2nd edition)
- Ponseti I.V., Smoley E.N.: „The Classic: Congenital Club Foot: The Results of Treatment.”
- Ponseti I.V.: „To Parents of Children with Clubfeet.”
- Ippolito E., Gorgolini G.: „Clubfoot pathology in fetus and pathogenesis. A new pathogenetic theory based on pathology, imaging findings and biomechanics-a narrative review.”
- Pavone V., Chisari E. et al.: „The etiology of idiopathic congenital talipes equinovarus: a systematic review.”
- Nordin S., Aidura M. et al.: „Controversies in congenital clubfoot: literature review.”
- Dibello D. et al.: „What a paediatrician should know about congenital clubfoot?” | Italian Journal of Pediatrics
- Miedzybrodzka Z.: „Congenital talipes equinovarus (clubfoot): a disorder of the foot but not the hand.”
- Balasankar G. et al.: “Current conservative management and classification of club foot: A review.”
- Bina S. et al.: “Interventions for congenital talipes equinovarus (clubfoot).”
- Castro A. do A. E. et al.: “Clubfoot: Congenital Talipes Equinovarus.”
- Kumari P., Rani M.: „Congenital Clubfoot: A Comprehensive Review.”
- Mosca V.S.: “Clubfoot pathoanatomy—biomechanics of deformity correction: a narrative review.”
- Canavese F., Dimeglio A.: “Idiopathic clubfoot: past, present and future.”
- Ballantyne J.A., Macnicol M.F.: „Congenital talipes equinovarus (clubfoot): an overview of the aetiology and treatment.”
- Cady R. et al.: “Diagnosis and Treatment of Idiopathic Congenital Clubfoot.”
- Mehta R. et al.: „Non-idiopathic clubfeet: a current concepts review.”
- Dobbs M.B., Williams M.: “Congenital Foot Deformities.” | “Pediatric Lower Limb Deformities. Principles and Techniques of Management.” (2nd etition)
- Sadler B., Gurnett C.A. et al.: „The genetics of isolated and syndromic clubfoot.”
- Basit S., Khoshhal K.I.: “Genetics of Clubfoot; Recent progress and future perspectives.”
- Sommers A., Blanton S.H. et al.: „Smoking, the xenobiotic pathway and clubfoot.”
- Shepard T.H. et al.: “Update on new developments in the study of human teratogens.”
- Rengasamy P.: “Congenital Malformations Attributed to Prenatal Exposure to Cyclophosphamide.”
- Chen C. et al.: “Clubfoot Etiology: A Meta-Analysis and Systematic Review of Observational and Randomized Trials.”
- Radler C.: „Foot Disorders of Newborns”
- Grill F.: „Der Klumpfuß” | „Orthopäde 4/25”, str. 364-378
ZDJĘCIA I GRAFIKI
W kolejności pojawiania się na stronie:
- Własne
- Własne
- Własne
- AI Generated
- Komponenty stopy końsko-szpotawej: własne
- Własne